PFAS (per- ve polifloroalkil maddeler), çevrede yok olması neredeyse imkânsız olan ve toprak, su, hava yoluyla kolayca yayılabilen kimyasallar. Bu özellikleri nedeniyle ürünlerde ve insan vücudunda birikerek ciddi bir gıda güvenliği riski oluşturuyor. PFAS ile kirlenmiş toprakta yürütülen çalışmada, tarımsal kenevir atıklarından üretilen biyokömürün bu kimyasalları toprakta tutup tutamayacağı araştırıldı. Sonuçlar oldukça çarpıcı.
PFAS alımında yüzde 37’ye varan azalma
Araştırmacılar, demirle zenginleştirilmiş kenevir biyokömürünün turp bitkilerinde toplam PFAS birikimini yüzde 37 oranında azalttığını tespit etti. Üstelik demir eklenmiş biyokömür, normal biyokömüre kıyasla yaklaşık yüzde 46 daha etkili bir performans gösterdi.
Çalışmanın baş araştırmacısı Trung Huu Bui, sonuçların önemini şöyle özetliyor: “PFAS’ler tarım arazilerine ulaştıklarında yok olmuyor ve kolaylıkla bitkilere geçiyor. Demirle zenginleştirilmiş kenevir biyokömürü, bu kirleticileri toprakta hapsederek bitki büyümesini etkilemeden besin zincirine girişlerini azaltmak için umut verici bir yöntem sunuyor.”
Araştırmada kullanılan test toprağında en yüksek PFAS yükünü PFOS oluştururken (yaklaşık yüzde 60), biyokömürün özellikle kısa zincirli PFAS bileşiklerinin birikimini belirgin biçimde düşürdüğü görüldü.
Demir takviyesi neden etkili?
Biyokömür, kenevir sap ve yapraklarının yüksek sıcaklıkta pirolizi ile elde ediliyor. Araştırma ekibi, demir sülfat çözeltisine batırılarak üretilen bu biyokömürün PFAS tutma kapasitesinin önemli ölçüde arttığını tespit etti.
Demir takviyesi sayesinde; biyokömürün gözenekliliği artıyor, pozitif yüklü demir oksit bölgeleri oluşuyor, negatif yüklü PFAS molekülleri daha kolay çekiliyor, PFAS’ın toprak içinde hareketi yavaşlıyor ve bitki tarafından alınabilen serbest PFAS fraksiyonu azalıyor. Bu sayede yetiştirilen turpların yenilebilir kısımlarındaki PFAS seviyeleri yüzde 25’in üzerinde düşüş gösterdi.Gıda güvenliği için kritik bulgular
Araştırma, PFAS ile kirlenmiş bölgelerde yetiştirilen kök sebzelerde bile yüksek PFAS birikimi görülebileceğini ortaya koyuyor. Bu nedenle üreticiler için toprağa düşük dozda demirle zenginleştirilmiş biyokömür eklemek, hem toprak yapısını iyileştiren hem de tüketici maruziyetini azaltan uygulanabilir bir yöntem olarak öne çıkıyor.
Tarla denemeleri yapılacak
Bilim insanları, bu yöntemin uzun vadeli etkilerini görmek için tarla ölçeğinde çalışmalar yapılması gerektiğini belirtiyor. Ayrıca farklı ürünlerde ve farklı PFAS karışımlarında da benzer bir etkinin elde edilip edilemeyeceği araştırılacak.
